De polarisatie-show

Je hebt nog nooit een blog van me ontvangen over een politiek onderwerp. Hoogoplopende discussies over politiek gaan altijd over ego. Iemand vindt zijn persoonlijke mening maatgevend voor de mensheid als geheel. De hoogoplopende persoonlijke discussies zijn dus zelden relevant. Toch lopen de emoties regelmatig hoog op. Ik krijg regelmatig vragen van mensen die zich zorgen maken over de polarisatie van de samenleving. Laten we eens kijken of we wat helderheid kunnen krijgen in dit voor velen zorgwekkende onderwerp.

In politieke en maatschappelijke discussies is het dilemma door de eeuwen heen in essentie niet veranderd. Er is een hoger opgeleide jongere generatie die zo snel mogelijk wil veranderen en een lager opgeleide (maar meer ervaren) oudere generatie, die niet of trager wil veranderen. 

Het dilemma van de politieke complexiteit ziet er dus als volgt uit:

Verwarring is de maatstaf, er zijn te weinig mensen die het geheel overzien en dus sluiten we de hele dag compromissen in dilemma’s. Het is mijn missie om daar iets aan te doen. 

Uiteindelijk wint die jonge generatie het natuurlijk altijd. De reden hiervoor is heel simpel. Ze hebben twee onoverwinnelijke voordelen. Ze staan vanaf de start 1-0 voor door meer kennis, meer overzicht en meer technologie en de ouder generatie gaat met pensioen en komt te overlijden. De hoog opgeleide jeugd is op lange termijn maatgevend. De vertragende werking van de oude garde heeft overigens wel een belangrijke functie. Het voorkomt onbezonnenheid van de onervaren jongere generatie. Die jongere generatie heeft namelijk wel eens de neiging om te vergeten dat ze voor staan dankzij de oudere generatie. Die hebben namelijk die opleiding verzorgd en betaald. En daar is ook direct de synthese te vinden. Als die jongere generatie niet alleen de kracht van het intellect inzetten, maar ook nog een beetje respect en liefde blijven voelen voor hun voorgangers, dan kan dit hele proces probleemloos in harmonie verlopen.

Hoe kan een situatie ontstaan waarbij conservatieve en progressieve krachten elkaar versteken in plaats van verzwakken? Dat zou de synthese zijn. 

1. Dat verlangt ten eerste dat beide kanten beseffen dat verandering wenselijk en onvermijdelijk is. Als we dat niet hadden erkend in het verleden, dan waren we nog turf aan het steken, hadden we nog mijnbouw in Nederland en dan zou de textielindustrie in Twente kunstmatig in leven worden gehouden. 
2. Ten tweede is het van belang dat beide kanten feitelijk blijven en dat is waar het meestal mis gaat. De emoties lopen op en daardoor zijn verwarring, misleiding en rookgordijnen geliefde instrumenten in hoog oplopende discussies. 

Als beide 'kampen' deze uitgangspunten erkennen is er in ieder geval een gemeenschappelijk belang om in gesprek te blijven. Dan kan er een wederzijds proces van geven en nemen ontstaan waarin we weliswaar twee stappen vooruit en één stap achteruit moeten om te voorkomen dat we groepen verliezen, maar dan krijgen we uiteindelijk wel iedereen mee naar de onvermijdelijke uitkomst, zonder stakingen, geblokkeerde snelwegen en andere acties. 

Laten we naar een voorbeeld kijken: laten we het vraagstuk van de boeren nemen. Daar is de tweestrijd tussen progressief (jonger en hoger opgeleid) en conservatief (ouder en  lager opgeleid) duidelijk zichtbaar. 

Er is een conservatieve kracht die zich beroept op verworven rechten uit het verleden en angst vertaalt in woede en aan de andere kant een progressieve kracht die daartegen ten strijde trekt. De emoties lopen hoog op. De progressieve tegenkracht is intellectueler van aard, trekt het lijntje naar de toekomst door en ziet een doemscenario. Het is juist de ongevoeligheid van de intellectuele kracht waar progressieven nu mee onderuit gaan. Ze kiezen niet voor geven en nemen op basis van een helder plan, ze kiezen een strategie van vermeende intellectuele superioriteit en oefenen druk uit op basis van een fenomeen dat de meeste mensen niet begrijpen (stikstof). De tegenpool maakt daar dankbaar gebruik van door verwarring te zaaien.

Hoe herstellen we de samenhang tussen deze twee tegenpolen? De waarheid is altijd je beste vriend. Begin met vast te stellen dat verandering onvermijdelijk is, maar kom niet met argumenten die niemand begrijpt. Dat is ook helemaal niet nodig. De sector gebruikt 54% van  onze ruimte (die is van ons allemaal!), daarmee produceren ze ongeveer 15% van de uitstoot, terwijl ze maar 1,4% van onze economische waarde vertegenwoordigen. Dit zijn de hoofdlijnen. Ik weet dat je elkaar nog jaren kunt bekogelen met allerlei cijfers. Maar als je de essentie als ondernemer even goed op je in laat werken, dan besef je dat je aan het einde van een cyclus bent beland. Een goede ondernemer heeft het vermogen om zichzelf opnieuw uit te vinden. Onder de jongere generatie boeren zullen die ongetwijfeld te vinden zijn. De synthese voor de boeren is eenvoudig: stop met het exporteren van laagwaardige goederen en verleg de aandacht naar het exporteren van hoogwaardige kennis. Leer de rest van de Wereld om net zo goed te worden als de boeren in Nederland geworden zijn. Het ruimtebeslag én de footprint daarvan is veel gunstiger. Onze hele economie heeft een verandering van productiesamenleving naar kennissamenleving doorgemaakt. De agrarische sector kan daar best in mee als ze dat willen want ze hebben in potentie een Wereldwijde waarde. Laat het even tot je doordringen:

De progressieve krachten zouden hun kwaliteiten beter kunnen inzetten om de bereidwillige, door innovatie gedreven ondernemers te helpen om een op kennis gebaseerd verdienmodel te ontwikkelen. Nu verspillen ze hun energie aan de krachten die alles bij het oude willen laten. Die strijd is niet nodig. 59% heeft helemaal geen opvolger. Zorg dat je glashelder bent over de onvermijdelijke uitkomst op lange termijn en kies een tactiek van geven en nemen op de korte termijn. Steeds één stap terug en twee stappen vooruit, maar wel volgens een duidelijke route. De uitkomst staat al vast. De kennisvoorsprong en de sterftetabel hebben allang laten zien wat het eindresultaat zal zijn.

Polarisatie op zich hoeft niet zorgwekkend te zijn. Het zijn natuurlijke krachten in tijden van verwarring. Er is leiding nodig om kampen weer bij zinnen te brengen. Het wordt pas zorgelijk als individuen de massa mobiliseren. In het versnipperde Nederlandse politieke landschap is dat risico gelukkig niet groot. Laten we dat koesteren. 

NB Ik ben helemaal niet op zoek naar een inhoudelijke discussie over de toekomst van onze agrarische sector. Ik heb het slechts als voorbeeld aangehaald van het fenomeen dat emoties helderheid vertroebelen terwijl een vraagstuk in de kern eenvoudig is. Ik had vrijwel ieder ander politiek gevoelig vraagstuk kunnen nemen.